|
سازهای خودصدای ملودیک در تاریخ موسیقی ایران
نرگس ذاکرجعفری
چکیده
در تاریخ موسیقایی ایران علاوه بر خودصداهای ریتیمک، سازهای خودصدایی حضور داشتند که نقش اجرای ملودی را عهده‌دار بودند. هر چند تعداد این سازها بسیار اندک بود، اما می‌توان به حیات و تداوم نمونه‌های معدودی از خودصداهای ملودیک در برهه‌هایی از تاریخ ایران پی برد. این خودصداها با بسامدهای معینی کوک می‌شدند و به اجرای نغمات و ملودی می‌پرداختند. سه نوع خودصدای ملودیک که در منابع مکتوب از آن سخن رفته عبارتند از: کاسات (کاسات چینی)، طاسات، الواح (الواح فولاد). در مقاله‌ی پیش رو با رجوع به منابع مکتوب به مطالعه‌ی سازهای خودصدای ملودیک در تاریخ موسیقی ایران می‌پردازیم.
از جمله اطلاعاتی که در مورد چند ساز خودصدای ملودیک در تاریخ موسیقی ایران می‌توان دریافت کرد، مباحثی است درباره‌ی ساختمان ظاهری، تعداد نغمات تولید شده از آنها، اجرای همزمان چند نغمه، و فنون نوازندگی این سازها. مطالبی که از دیدگاه ریخت‌شناسی عنوان می‌شود اغلب مربوط به تعداد کاسه‌ها در کاسات چینی و تعداد لوحه‌ها در ساز الواح است. تعداد نغمات تولید شده از کاسات چینی به تعداد کاسه‌ها و در الواح به تعداد لوح‌ها وابسته بوده است. آنچه از مطالعه‌ی مبحث استخراج نغمات در سازهای خودصدای ملودیک برمی‌آید نمایانگر این است که این سازها می‌توانستند نغمات گام بالقوه‌ی سامانه موسیقی خود یعنی نغمات هفده گانه‌ی گام صفی‌الدین و گاهی نغمات سی و پنج گانه‌ی ذی الکل مرتین یعنی دو هنگام را به اجرا درآورند. این سازها علاوه بر توانایی تولید نغمات و ملودی، قادر به اجرای چندصدایی نیز بودند.
کلیدواژه‌‌ها
سازهای خودصدا، کاسات چینی، طاسات، الواح، خودصداهای ملودیک، سازشناسی.
|
